Het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel is het complexe netwerk van zenuwcellen dat het gehele lichaamssysteem met elkaar verbindt. Het bestaat uit twee belangrijke delen: het centrale zenuwstelsel (centrale nervous system / CNS), die bestaat uit de hersenen en ruggenmerg, en de perifere zenuwen (peripheral nervous system / PNS), die de CNS met de rest van het lichaam verbinden.
Het zenuwstelsel is essentieel voor het functioneren van het lichaam. Het stuurt signalen die de lichaamshouding beïnvloeden, waaronder huidtemperatuur, ademhaling, bloeddruk en hartslag. Het stuurt ook signalen die de interactie met de omgeving beïnvloeden, zoals zicht, gehoor, geur en smaak.
Het ontstaan en de ontwikkeling van het zenuwstelsel begint tijdens de vroege embryonale ontwikkeling.
Stressniveaus van de moeder, voeding en blootstelling aan giftige stoffen zijn enkele van de belangrijkste prenatale factoren die de plasticiteit van de hersenen kunnen beïnvloeden.
In zijn boek “Dancing with the Yin and Yang” presenteert John Chitty een nieuwe benadering van mentaal welzijn door te illustreren hoe de universele principes van de natuur, die in wijsheidstradities bekend staan als Yin en Yang, kunnen worden toegepast op de psychologie. John Chitty beoefent en geeft les in Polariteitstherapie, Biodynamische Cranio-Sacraal Therapie en Psychotherapie in Boulder, Colorado.
Hij duikt in de complexiteit van het menselijk zenuwstelsel in hoofdstuk 6, getiteld "Het Autonome Zenuwstelsel". Het is belangrijk om te begrijpen dat het autonome zenuwstelsel voornamelijk bestaat uit twee primaire takken: het sympathische en het parasympatische deel. Deze takken handhaven het interne evenwicht van ons lichaam, bekend als homeostase, door essentiële functies zoals hartslag, spijsvertering en stressreacties te regelen. De sympathische divisie is verantwoordelijk voor het activeren van onze "vecht-of-vlucht" reactie in noodsituaties, terwijl de parasympatische divisie helpt de rust te herstellen. Chitty benadrukt hoe het verkrijgen van kennis en bewustzijn van deze ingewikkelde processen kan leiden tot een beter algeheel welzijn. (Chitty 2013)
Stephen Porges, een Amerikaanse psycholoog en neurowetenschapper, benadrukt hoe ons zenuwstelsel onbewust bedreigingen en veiligheidssignalen detecteert. Hij benadrukt het belang van de nervus vagus, die ook dient als kanaal voor kalmte en verbinding. De nervus vagus omvat het sympathische en parasympatische zenuwstelsel, maar ook een tak van het zenuwstelsel die het Social Engagement System wordt genoemd. (Interview met Porges, 2006)
Het Social Engagement System (SES) is een onderdeel van het parasympatische zenuwstelsel dat betrokken is bij sociale interacties en emoties. Het SES helpt zoogdieren om te communiceren, om zich verbonden te voelen met anderen en om sociale situaties waar te nemen en te beheersen. Het stelt zich op als een "innerlijk coach" die ons uitnodigt om open te staan voor nieuwe ervaringen, relaties te bouwen en emotioneel welzijn te bevorderen.
Het SES speelt een belangrijke rol in het vormgeven van onze sociale identiteit en relaties. Het helpt ons om te begrijpen wat anderen ervaren en hoe we hen kunnen helpen, en het laat zien dat wij open en receptieve wezens zijn die bereid zijn om emotioneel contact te maken. Het is een essentieel onderdeel van de menselijke ervaring en het onderhoud van gezonde relaties.
Als we onze SES activatie verbeteren, kunnen we betere sociale interacties hebben, meer empathie ontwikkelen en een sterker gevoel van verbondenheid met anderen ervaren.
Verder gaat Porges in op de Polyvagale Theorie, die stelt dat het autonome zenuwstelsel verantwoordelijk is voor het vormgeven van onze ervaringen en gedragingen. Hij legt uit hoe het Social Engagement System (SES) kan fungeren als een rem op de vecht, vlucht of bevriezingsreactie van het autonome zenuwstelstel, en zo ons vermogen beïnvloedt om ons tot anderen te verhouden en betekenisvolle verbindingen op te bouwen. (Interview met Porges, 2006)
Oude en nieuwe kijk op het zenuwstelsel
De oude visie op het zenuwstelsel richt zich op het idee dat het zenuwstelsel een statische en onveranderlijke entiteit is. Volgens deze zienswijze zijn de structuur en functie van het zenuwstelsel vooraf bepaald en gefixeerd, en zijn veranderingen of aanpassingen die optreden minimaal of niet bestaand. Dit perspectief benadrukt vaak de lokalisatie van functies binnen specifieke gebieden van de hersenen en het ruggenmerg.
De Nieuwe Visie op het Zenuwstelsel daarentegen benadrukt de plasticiteit en het aanpassingsvermogen van het zenuwstelsel. Deze nieuwe visie erkent dat het zenuwstelsel het vermogen heeft om te veranderen en zichzelf te reorganiseren als reactie op ervaringen en omgevingsfactoren. Het erkent de rol van neuroplasticiteit in het vormgeven van de structuur en functie van het zenuwstelsel, evenals het belang van interacties tussen verschillende hersengebieden en neurale netwerken. Neuroplasticiteit is het vermogen van de hersenen om te reorganiseren en nieuwe verbindingen te vormen. (Chitty, 2013)
De baby die alleen wordt gelaten zal een dreigingsreactie in de nervus vagus activeren. In eerste instantie zal de baby zijn sociale betrokkenheidssysteem activeren en beginnen te huilen. Als er echter geen reactie komt van een verzorger, zal de baby de omgeving als onveilig ervaren.
Betekenis voor pre- en perinatale psychologie
De verschillende perspectieven, zoals uitgelegd door Chitty, hebben gevolgen voor ons begrip van het zenuwstelsel en het functioneren ervan. De Nieuwe Visie biedt een dynamischer en genuanceerder kader, dat het potentieel voor groei, leren en herstel omvat. Deze visie heeft implicaties voor klinische toepassingen en therapieën, omdat het neuroplasticiteit bevordert en het vermogen van de hersenen om zich aan te passen en te genezen ondersteunt.
In haar boek "Prenatal Development and Parents' Lived Experiences" onderzoekt Ann Diamond Weinstein het concept van neuroplasticiteit en de implicaties ervan voor de menselijke ontwikkeling. Ze onderzoekt hoe prenatale ervaringen en ouderlijke interacties de plasticiteit van de hersenen kunnen beïnvloeden en vorm kunnen geven aan de cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling van een kind.
Stressniveaus van de moeder, voeding en blootstelling aan giftige stoffen zijn enkele van de belangrijkste prenatale factoren die de plasticiteit van de hersenen kunnen beïnvloeden. Het is belangrijk op te merken dat hoge niveaus van stress bij de moeder tijdens de zwangerschap in verband zijn gebracht met negatieve resultaten in neurologische ontwikkelingsprocessen. Voldoende voeding, waaronder essentiële voedingsstoffen zoals omega-3 vetzuren, is cruciaal voor een optimale neurologische ontwikkeling. Daarnaast kan blootstelling aan giftige stoffen, zoals tabaksrook en bepaalde chemicaliën, schadelijke effecten hebben op de neuroplasticiteit.
Interacties met ouders zijn net zo belangrijk. Uit het onderzoek van Weinstein blijkt dat responsief ouderschap, een verzorgende omgeving en sociale interacties een cruciale rol spelen bij het bevorderen van optimale neuroplasticiteit. Responsief ouderschap bestaat uit het actief omgaan met en tegemoetkomen aan de behoeften van baby's en kinderen, het creëren van een veilige hechting en het bevorderen van een gezonde ontwikkeling van de hersenen. Een verzorgende omgeving biedt een rijke zintuiglijke ervaring, inclusief blootstelling aan verschillende stimuli en mogelijkheden voor verkenning, wat neurale verbindingen en synaptische groei kan bevorderen. Sociale interacties, met name positieve en ondersteunende interacties, stimuleren het beloningssysteem van de hersenen en maken neurochemicaliën vrij die neuroplasticiteit bevorderen. Daarom kan het stimuleren van responsief ouderschap, een verzorgende omgeving en sociale interacties belangrijke gevolgen hebben voor het bevorderen van optimale neuroplasticiteit. (Weinstein, 2016)
Mijn grootouders hadden 13 kinderen. In het huis waar ze toen woonden, had enkel de keuken beneden een brandende kachel waardoor het de warmste kamer van het huis was. Er was geen centrale verwarming zoals we die nu hebben. Als er een kind werd geboren, zette mijn oma het bedje van de baby naast de kachel in de keuken en liet ze hem daar slapen terwijl zij boven in een koude slaapkamer sliep. ‘s Avonds werd de baby alleen gelaten in de warme keuken tot de volgende ochtend. De reden waarom de baby alleen beneden werd gelaten destijds klonk toen heel redelijk, maar toch kan ik het niet helpen om een opmerkelijke gelijkenis te zien met de ‘uithuil’ strategie die nu nog steeds gebruikt wordt om een baby uit zichzelf in slaap te laten vallen.
Als we hiernaar kijken door de lens van de Polyvagale Theorie van Stephen Porges, kunnen we zien dat de baby die alleen wordt gelaten in de keuken, een dreigingsreactie in de nervus vagus zal activeren. In eerste instantie zal de baby zijn sociale betrokkenheidssysteem activeren en beginnen te huilen. Als er echter geen reactie komt van een verzorger, in dit geval mijn oma die boven in de slaapkamer ligt te slapen, zal de baby de omgeving als onveilig ervaren. Als gevolg daarvan wordt het sympathische zenuwstelsel geactiveerd, beter bekend als de vecht-of-vluchtreactie. Omdat een kleine baby niet kan vechten of vluchten, wordt vervolgens het parasympatische zenuwstelsel geactiveerd. Dit wordt gekenmerkt door een bevries- of uitschakelreactie, die leidt tot een daling van de hartslag en de bloeddruk en een verminderde sympathische activiteit. (Porges, 2011)
Door de baby de hele nacht alleen in de keuken te laten, beïnvloedde mijn oma onbewust de neuroceptie van haar kinderen en leerde ze hen dat de omgeving onveilig was: ze waren helemaal alleen en niemand kwam hen halen als ze bang waren of iets nodig hadden. Ze leerden niet hoe ze zichzelf konden reguleren (zelfregulatie) omdat er geen co-regulatie was met een veilige en warme ouder of verzorger.
Door neuroplasticiteit, het vermogen van de hersenen om te reorganiseren en nieuwe verbindingen te vormen, hebben we de mogelijkheid om onszelf te helen.
Genezing van trauma
De nieuwe kijk op het zenuwstelsel geeft ons de mogelijkheid om trauma's te helen en te herstellen. Via neuroplasticiteit kunnen we onszelf genezen. En sommige helingstechnieken zijn gemakkelijk zelf uit te voeren. Iedereen die wil helen, kan ermee beginnen.
In het boek "Nurturing Resilience: Helping Clients Move Forward from Developmental Trauma" van Kathy L. Kain en Stephen J. Terrell worden enkele technieken voor het helen van ontwikkelingstrauma en het voeden van veerkracht gedeeld, zoals somatische therapie, aardingspraktijken en ademwerk. (Kain & Terrel, 2028)
Bessel van der Kolk onderzoekt de impact van trauma op de hersenen, de geest en het lichaam in zijn boek "Brain, Mind and Body in the Healing of Trauma". Hij bespreekt verschillende helende technieken en benaderingen voor individuen die te maken hebben met trauma:
Yoga en mindfulness helpen mensen opnieuw contact te maken met hun lichaam, stress te beheersen en zelfbewustzijn te cultiveren.
Lichaamsgerichte benaderingen zoals Somatic Experiencing en Sensorimotor Psychotherapy. Deze technieken richten zich op de fysiologische aspecten van trauma en helpen mensen om spanning en opgeslagen trauma uit het lichaam los te laten.
Kunst en expressieve therapieën helpen mensen hun emoties uit te drukken en te verwerken wanneer verbale communicatie een uitdaging is.
Zelfzorg en levensstijlfactoren zoals beweging, voeding en slaap zijn belangrijk voor het algehele welzijn en de genezing na een trauma.
Gemeenschaps- en steungroepen geven overlevenden van trauma een gevoel van erbij horen en verbondenheid.
Technieken voor aarding en zelfregulatie helpen mensen om geaard te blijven en hun emoties te reguleren, zoals diepe ademhaling, progressieve spierontspanning en mindfulness.
(van der Kolk, 2014)
Conclusie
De Polyvagale Theorie benadrukt het belang van het ondersteunen van het autonome zenuwstelsel (ANS) bij zuigelingen en stelt eerdere overtuigingen over het bewustzijn van baby’s in vraag. Voorheen was er geen duidelijk begrip van de effecten van medische praktijken die bij baby's leed veroorzaakten. De nieuwe inzichten in het autonome zenuwstelsel (ANS) benadrukken het belang van het minimaliseren van bedreigingen en verstoringen in de prenatale omgeving om een gevoel van veiligheid en vertrouwen bij pasgeborenen te vergroten. Medische praktijken zoals quarantaine bij pasgeborenen, anesthesie, het doorsnijden van de navelstreng en besnijdenis beïnvloeden het ANS en kunnen een gevoel van verraad in intieme relaties achterlaten die ons een leven lang kunnen achtervolgen. (Chitty, 2023)
De nieuwe perspectieven op het zenuwstelsel bieden ons de mogelijkheid om genezing en herstel van trauma's te bevorderen. Door neuroplasticiteit, het vermogen van de hersenen om te reorganiseren en nieuwe verbindingen te vormen, hebben we de mogelijkheid om onszelf te helen. Er zijn eenvoudige zelfhulptechnieken, zoals diepe ademhalingsoefeningen en mindfulness, die iedereen gemakkelijk in zijn dagelijkse routine kan opnemen. Deze krachtige helende technieken zijn toegankelijk voor iedereen die openstaat voor genezing.
Liefs,
Leaf
References:
Chitty, J (2013). Dancing with the Yin and Yang. Polarity Press.
Interview with Stephen Porges (2006). How your nervous system sabotages your ability to relate. Science of the Spirit. Link: https://www.sott.net/article/228410-How-your-nervous-system-sabotages-your-ability-to-relate
Weinstein, A. (2016). Prenatal development and parents' lived experiences: How early events shape our psychophysiology and relationships. NY: Norton Press.
Porges, S. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation. W. W. Norton & Company
Kain, K and Terrell, S. (2018). Nurturing Resilience: Helping Clients Move Forward from Developmental Trauma. North Atlantic Books
van der Kolk, B. (2014). Brain, Mind and Body in the Healing of Trauma. Penguin Group LLC
Comments