De afgelopen decennia is er steeds meer aandacht voor de impact van chemische stoffen in ons dagelijks leven, vooral op onze gezondheid en voortplanting.

Een van deze stoffen zijn ftalaten, veelvoorkomende chemicaliën die worden gebruikt in plastic om het flexibel en zacht te maken. Wat veel mensen echter niet weten, is dat ftalaten ook een zogenaamde endocriene verstoorder zijn. Dit betekent dat ze ons hormonale systeem kunnen verstoren, en dat heeft grote gevolgen, vooral voor de ontwikkeling van mannelijke kenmerken bij een ongeboren baby.
Eén van de meetbare effecten is een verkorte ano-genitale afstand (AGD).
Wat gebeurt er tijdens de vroege ontwikkeling van een jongen?
Bij mensen begint de ontwikkeling van het geslacht van een baby ongeveer 9 tot 10 weken na de conceptie, tijdens het eerste trimester van de zwangerschap. De vrouwelijke ontwikkeling is eigenlijk de “default” of basisinstelling. Om zich te ontwikkelen tot een jongen, moet een embryo voldoende testosteron produceren. Testosteron zorgt ervoor dat mannelijke genitaliën, zoals de penis en testes, zich vormen. Maar wat als dat proces verstoord wordt?
Onderzoek heeft aangetoond dat blootstelling aan ftalaten, bijvoorbeeld via voedsel, cosmetica of verzorgingsproducten, kan leiden tot een verstoring van dit cruciale ontwikkelingsproces. In studies met ratten blijkt dat wanneer een zwangere moeder wordt blootgesteld aan weekmakers (zoals ftalaten), de mannelijke embryo’s minder mannelijk worden. Er wordt minder testosteron geproduceerd en meer oestrogeen, wat ervoor zorgt dat de ontwikkeling van mannelijke kenmerken wordt belemmerd (Swan, 2021).
Zodra de ontwikkeling in de baarmoeder is afgerond, kunnen deze effecten niet meer worden omgekeerd.
Wat betekent dit voor mensen?
Hoewel de onderzoeken op ratten indrukwekkend zijn, zijn er ook duidelijke parallellen bij mensen. Blootstelling aan ftalaten tijdens de zwangerschap kan invloed hebben op de ontwikkeling van de geslachtsorganen van een jongen. Eén van de meetbare effecten is een verkorte ano-genitale afstand (AGD), oftewel de afstand tussen de anus en de genitaliën. Deze afstand is normaal gesproken 50 tot 100% groter bij mannen dan bij vrouwen, een verschil dat bij alle zoogdieren te zien is (Wang et al., 2019). Wanneer deze afstand korter is bij jongens, wijst dat op een verminderde testosteronproductie in de baarmoeder, en dit wordt dan het "ftalates-syndroom" genoemd.
Dit heeft niet alleen gevolgen voor jongens-baby’s, maar ook voor mannen op latere leeftijd. Onderzoek toont aan dat volwassen mannen met het ftalates-syndroom ook een lagere testosteronspiegel hebben, een kleinere penisbreedte en een slechtere spermakwaliteit (lage spermaconcentratie). Dit betekent dat ftalaten mannen letterlijk “vrouwelijker” kunnen maken, doordat de kenmerken die door testosteron gestuurd worden, minder uitgesproken zijn (Swan, 2021).
Een blijvend effect
Wat misschien wel het meest zorgwekkend is, is dat de veranderingen die plaatsvinden in de baarmoeder, levenslang zijn. Zodra de ontwikkeling in de baarmoeder is afgerond, kunnen deze effecten niet meer worden omgekeerd (Wager & Thompson, 2024). Dit betekent dat mannen die tijdens hun foetale ontwikkeling zijn blootgesteld aan ftalaten hun hele leven lang de gevolgen hiervan dragen en deze kunnen doorgeven aan de volgende generatie.
Hoe komen we in aanraking met ftalaten?
Ftalaten zijn helaas alomtegenwoordig in ons dagelijks leven. Ze zitten in een breed scala aan producten, van voedselverpakkingen tot verzorgingsproducten en schoonmaakmiddelen. Hoe zachter het plastic, hoe meer ftalaten erin zitten. Denk bijvoorbeeld aan plastic voedselverpakkingen, vooral als ze worden opgewarmd, wat de vrijlating van ftalaten nog verder bevordert. Fastfood verpakt in plastic bevat bijvoorbeeld vaak ftalaten, evenals bewerkte voedingsmiddelen (Fossa et al., 2024).
Daarnaast zitten ftalaten in cosmetica zoals lippenstift en parfum, omdat ze helpen om de kleur of geur beter vast te houden. Zelfs maandverband met geurstoffen en luchtverfrissers bevatten ftalaten. Het is dus bijna onmogelijk om volledig aan deze stoffen te ontsnappen.
Hoe beperken we de blootstelling?
Hoewel ftalaten niet altijd volledig vermeden kunnen worden, zijn er wel stappen die genomen kunnen worden om de blootstelling te verminderen.
Bijvoorbeeld:
Vermijd het opwarmen van voedsel in plastic verpakkingen.
Kies voor verse, onverpakte producten in plaats van bewerkt voedsel.
Lees de etiketten van verzorgingsproducten en kies voor ftalaatvrije alternatieven.
Vermijd het gebruik van onnodige geurstoffen, zoals luchtverfrissers en wasverzachters.
Conclusie
De wetenschap maakt steeds duidelijker dat ftalaten een grote rol spelen in het verstoren van het hormonale systeem, vooral bij de ontwikkeling van mannelijke foetussen. De veranderingen die ontstaan door deze verstoring, zoals een verkorte ano-genitale afstand, lagere testosteronspiegels en verminderde spermakwaliteit, hebben levenslange gevolgen. Door bewust om te gaan met de producten die we gebruiken, kunnen we hopelijk de blootstelling aan deze schadelijke stoffen verminderen en zo bijdragen aan een gezondere toekomst voor zowel mannen als vrouwen.
Liefs,
Leaf
Referenties
Fossa, A. J., Manz, K. E., Papandonatos, G. D., Chen, A., & Braun, J. M. (2024). A randomized controlled trial of a housing intervention to reduce endocrine disrupting chemical exposures in children. Environment International, 191(3), 108994.
Swan, S. (2021). Count Down: How Our Modern World Is Threatening Sperm Counts, Altering Male and Female Reproductive Development, and Imperiling the Future of the Human Race. Scribner.
Wager, J., & Thompson, J. A. (2024). Development and child health in a world of synthetic chemicals. Pediatric Research, 96(3), 354-362.
Wang, Y., Zhu, H., & Kannan, K. (2019). A review of biomonitoring of phthalate exposures. Toxics, 7(2), 21.
Comments